KİMYASAL REAKSİYONLAR
Maddenin molekül yapsında meydana gelen değişmelere kimyasal olay denir. H2 gazının O2 ile yanması,aL metalinin asitte çözünmesi bir kimyasal olaydır.
REAKSİYON ÇEŞİTLERİ
1. Asitlerle Bazların Reaksiyonu
*Asit ve bazın tepkimesinden tuz ve su oluşur.Bu reaksiyonlara nötürleşme reaksiyonu denir.
Asit + Baz ----- Tuz + Su
2HCL + Mg(OH)2 ----- MgCl2 + 2H2O
3H2SO4 + AL(OH)3 ------ AL2(SO4)3 + 6H2O * Reaksiyona giren baz anhidrobaz (susuz baz) ise sadece tuz oluşur. NH3 anhidrobazdır. NH3ün asitlerle tepkimesinden H2O oluşmaz.
NH3 + HCl ------ NH4Cl
2NH3 + H2SO4 ------- (NH4)2S *Asidik oksitler,bazlarla tepkimeye girerek,tuz ve su oluştururlar.
SO2 + 2KOH ------- K2SO3 + H2O
SO3 + 2NaOH ------ Na2SO4 + H2O * Bazik oksitler,aistlerle tepkimeye girerek tuz ve H2O oluştururlar.
Na2O + 2HCl ------ 2NaCl + H2O
MgO + H2SO4 ------ MgSO4 + H2O
* Asidik oksitler,bazik oksitlerle tepkime verirler. Yalnızca tuz oluşur. Reaktiflerde Hidrojen olmadığından H20 oluşmaz.
SO3 + CaO ------- CaSO4
CO2 + K2O ------- K2CO3
* Bazik özellik gösteren karbonatlı bileşiklerin,asitlerle tepkimelerinden CO2(g) açığa çıkar.
Na2CO3 + 2HCl ------- 2NaCl + CO2(g) + H2O
2. Metallerin Asitlerle Reaksiyonları
Asitler,hidrojenden aktif maddelerle reaksiyona girdiklerinde,
Metal + Asit ------ Tuz + H2(g) tepkimesi gerçekleşir.
Fe + 2HCl ------ FeCl2 + H2
Fakat asiler,soy metallerre (Cu,Ag,Hg,Au ve Pt) etkie etmezler.Ancak yarısoymetallere (Cu,Ag,Hg) derişik H2SO4 ve HNO3 yükseltgen olarak etki ederler. HNO3 derişik olduğunda NO2 seyreltik asit olduğundan NO gazı açığa çıkar.
Cu + 4HNO3 ------ Cu(NO3)2 + 2NO2 + 2H2O (derişik)
3Cu + 8HNO3 ------ 3Cu(NO3)2 + 2NO(g) + 4H2O
NOTE: Soy metallerin oksitleri aistlerle reaksiyona girerler.
Cu + HCl ------ reaksiyon vermez
CuO + HCl ------ CuCl2 + H2O
3. Metallerin Bazlarla Reaksiyonları
Metaller,bazlarla tepkime vermezler.Bazlar ancak amfoter metallerle(Zn,Al,Cr,Pb) özel tepkime verirler. Amfoter metallerin bazlarla tepkimelerinden kompleks tuz ve H2 gazı oluşur.
Fe + NaOH ------ Tepkime olmaz.
Li + KOH ------ Tepkime olmaz.
Zn + 2KOH ------ K2ZnO2 + H2(g)
4. Yanma Reaksiyonları
O2(g) ile reaksiyona girmeye yanma reaksiyonu denir. Maddeler yandıklarında içerdikleri elementlerin oksitlerini oluştururlar.
C + O2 ------ CO2
H2 + ½ O2 ------- H2O
5. Yer Değiştirme Reaksiyonları (Aktiflik)
Maddelerin kimyasal reaksiyonlara girme isteklerine aktiflik denir. X meteli Y metalinden daha istemli olarak su ile reaksiyon veriyorsa; X metali Y metalinden daha aktiftir denir. Aktif olan maddeler daima pasif maddelerle yer değiştirir.
a. Metallerin yer değiştirmesi: Aktif olan metaller kendisinden pasif olan elementi indirgerler. Zn metali Cu metalinden aktiftir. Zn metali Cu metalini,bileşiklerinden koparıp bileşikteki anyonla kendisi bileşik yapar. Bakırda metalik hale indirgenir.
Zn(k) + CuCl2 ------ Cu(k) + ZnCl2
1. Li,Rb,K,Ba,Sr,Ca,Na: Bu elementler soğuk su ile şiddetli reaksiyon verirler,çok aktiftirler.
2. Mg,Al,Mn,Zn,Cr,Cd,Fe: Bu elementler sıcak su ile reaksiyon verirler,aktiftirler.
3. Co,Ni,Sn,Pb,H: Bu elementler ancak asitler ile tepkime verirler.
4. Cu,Hg,Ag,Pt,Au: Asitler ile de tepkime vermezler.
b. Anyonların yer değiştirmesi
Aktif olan anyon,pasif olan anyonu bileşiğinden ayırır.
MgS + Cl2 ------ MgCl2 + S
c. Anyon ve katyonun yer değiştirmesi
Karıştırılan maddelerdeki anyonlar yer değişir. Çözünürlüğü kötü olan maddeler çöker.
AlCl3 + 3AgNO3 ------ 3AgCl + Al(NO3)3 Tepkimesinde 3AgCl çöker.
6. Analiz ve Sentez (Ayrıştırma ve Birleştirme)
Analiz (ayrıştırma) bir bileşiğin kendisini oluşturan maddelere ayrıştırılmasına denir.
KLClO3 ------ KCl + 3/2O2
FeS ------- Fe + S
CaCO3 ------- CaO + CO2
Sentez (Birleştirme) küçük taneciklerin birleşerek büyük tanecikler oluşturduğu reaksiyonlara denir.
Ca + Br2 ------- CaBr2
H2 + 1/2O2 ------- H2O
İşte böyle değerliği tam belli olmayan elementlerin oluşturacağı bileşikler soruda verilir.
Analiz reaksiyonları genellikle endotermik olurken,sentez reaksiyonları genellikle ekzotermiktir.
7. Isı Bakımından Reaksiyonlar
Isı veren reaksiyonlara ekzotermik,ısı alan reaksiyonlara endotermik tepkimeler denir.
2SO2 + O2 ------ 2SO3 + ısı(Ekzotermik)
CaCO3 + ısı ------ CaO + CO2 (Endotermik)
8. Çekirdek Tepkimeleri
Çekirdekte gerçekleşen tepkimelere denir.
a. Doğal radyoaktif tepkimeler: Kararsız olan elementlerin kendiliğinden ışıma yapmalarına denir.
234 226
92U ------ 88 Ra + 2 alfa
b. Füzyon tepkimeleri: Küçük kararsız atomların reaksiyon sonucu büyük atomlara dönüşmesine denir.
c. Fisyon tepkimeleri: Büyük kararsız atomların,küçük atomlara parçalanmasına denir.
KİMYASAL DENKLEMLERİN EŞİTLENMESİ
Daha önce de görüldüğü gibi bir kimyasal reaksiyonda atomların çeşidi ve sayısı korunur.İşte bunları sağlamak için denklemleri eşitlememiz gerekir.
Basit denklemler eşitlenirken,
1. Yapısı en karışık olanın katsayısı 1 alınır.
2. Daha sonra diğer atomlar sayma yöntemi ile eşitlenir.
Bir Kimyasal reaksiyonda;
Korunanlar
1. Atom cinsi ve sayısı
2. Kütle
3. Toplam proton,elektron,nötron sayısı
4. Toplam yük
5. Çekidek yapısı
Korunmayanlar
1. Mol sayısı korunmayabilir
2. Hacim korunmayabilir
3. Madde sayısı korunmayabilir
4. Fizksel ve kimyasal özellik korunmaz
5. Atomların çapı ve elektron sayısı korunmaz
ELEKTRON ALIŞ-VERİŞİ ve TEPKİMLERİN ÖNCEDEN TAHMİNİ (REDOKS)
Kimyanın asıl konusu elektronları incelemektir. Çünkü doğada cereyan eden kimyasal olyalar elektron alışverişi ile olmaktadır. Kimya bilimi de bunları inceliyor. Lise 1 de kimyasal reaksiyonları çeşitli gruplarda incelemek mümkündür. Bu reaksiyon çeşitlerinden bir tanesi elektron alış verişi ile olan reaksiyonlardır.
Maddelerin birinin vermiş olduğu elektronu diğer madde alarak reaksiyonlar gerçekleşiyor. Kimya açısından bu reaksiyonlar çok önemlidir. Çünkü nötr halde iken proton sayısı ile elektron sayısı birbirine eşit ve zıt yüklüdürler. Eğer madde elektronunu kaybederse(-) yüklerde azalma olacağından ve pozitif yüklü proton sayısında azalma olmayacağından dolayı madde pozitif yüklü iyon haline gelecektir. Eğer madde pozitif hale geliyorsa yani elektron sayısı azalıyorsa madde yükseltgeniyor demektir. Yani bir atom (+3) değerlik kazanınca bu atom (3) elektron vermiş demektir.
